According to Herodotus (IX, 45), King Alexander I helped the southern Greeks in various ways, particularly when he revealed the Persians' plans on the eve of the great battle at Plataea. Alexander dedicated golden statues of himself at Olympia and Delphi and took part in the Olympic Games. The Athenians, with whom the Macedonians were already on friendly terms by the sixth century, named Alexander an honorary official and benefactor of their city.

One prominent figure of the late fifth century B.C set the stage for what was to become the Macedonia of Philip and Alexander. This was Archelaus, innovative ruler of Macedonia, whom his contemporary, Thucydides, described as having achieved more than his eight predecessors put together (II, 100). The Macedonian state, which had been loosely structured hitherto, was organised more systematically. The royal seat was transferred from Aegae to the more strategic site of Pella (which was closer to the eastern provinces and the sea) , and Upper Macedonia was linked by a network of military roads to the capital, which was thus able more easily to supervise local rulers in distant areas. Finally, fortifications were built and the army fully equipped with both horses and weapons. The King of Pella, as befits a great ruler, now entertained a greater number of writers and artists at his court.

The leading lights of the period were invited to stay at the palace for long periods: they included the painter Zeuxis from Heraclea and the tragic poet Euripides from Athens.

Ο βασιλιάς Αλέξανδρος ο Α' σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (ΙΧ, 45) βοήθησε τους νότιους Έλληνες πολλαπλώς, ιδιαίτερα όμως αποκαλύπτοντας τα σχέδια των Περσών την παραμονή της μεγάλης σύγκρουσης στις Πλαταιές. Μετά το τέλος των Περσικών πολέμων ο Αλέξανδρος αφιέρωσε χρυσούς ανδριάντες του στην Ολυμπία και στους Δελφούς και πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες. Οι Αθηναίοι, με τους οποίους οι Μακεδόνες ήδη από τον 6ο αι. π.Χ. είχαν φιλικές σχέσεις, ονόμασαν τον Αλέξανδρο πρόξενο και ευεργέτη της πόλης τους.

Μία ηγετική φυσιογνωμία στο τέλος του 5ου αι.π.Χ. δημιούργησε τις προϋποθέσεις που οδήγησαν αργότερα στη Μακεδονία του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Πρόκειται για τον Αρχέλαο, το νεωτεριστή βασιλιά της Μακεδονίας, για τον οποίο ο σύγχρονός του ιστορικός Θουκυδίδης λέγει ότι έκανε περισσότερα από όσα όλοι μαζί οι οκτώ προκάτοχοί του (ΙΙ, 100). Το μακεδονικό κράτος που ως τότε είχε μία χαλαρή άρθρωση οργανώνεται συστηματικά, η βασιλική έδρα μεταφέρεται σε πιο καίρια θέση, από τις Αιγές στην Πέλλα (πιο κοντά στις ανατολικές επαρχίες και στη Θάλασσα), η άνω Μακεδονία συνδέεται με δίκτυο στρατιωτικών δρόμων με την πρωτεύουσα, που ελέγχει με τον τρόπο αυτό ευκολότερα τους τοπικούς ηγεμόνες στις απομακρυσμένες περιοχές' τέλος, κατασκευάζονται οχυρώσεις και ο στρατός εφοδιάζεται με πλήρη εξοπλισμό σε άλογα και όπλα. Ο βασιλιάς της Πέλλας, όπως αρμόζει σ' ένα μεγάλο ηγεμόνα, φιλοξενεί τώρα στην αυλή του ακόμα περισσότερους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών.

Κορυφαίοι της εποχής καλούνται να μείνουν για μεγάλο διάστημα στα ανάκτορα. Ανάμεσά τους ο ζωγράφος Ζεύξις από την Ηράκλεια και ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης από την Αθήνα.